Η πρόοδος είναι μια έντονα φορτισμένη έννοια που η ιστορία διέσυρε και κακοποίησε βάναυσα. Αν τον 18ο αιώνα γίνεται η εννοιολογική ένδυση και η συλλογική φαντασίωση μιας αυτάρεσκης εποχής που αισιοδοξεί ότι μπορεί να κάνει τον Λόγο ιστορία, τον 20ό παρωδείται δια στόματος Benjamin ως η θύελλα που ξεσπά στον παράδεισο και ο σωρός των ερειπίων που φθάνει ως τον ουρανό.
Το σημείο εκκίνησης της παρούσας μελέτης είναι οι όψεις της διαμάχης του Διαφωτισμού και των αντιπάλων του, που εκτείνεται από τον 18ο αιώνα ως τον 20ό και κορυφώνεται τη δεκαετία του \'50, μεσούντος του Ψυχρού Πολέμου. Το γεγονός ότι το πρόταγμα χειραφέτησης του Διαφωτισμού έμεινε μια αθετημένη υπόσχεση ή ένας ευσεβής πόθος, δεν επιτάσσει κατ\' ανάγκη την τελεσίδικη καταδίκη του. Η μελέτη επιχειρεί να καταδείξει ότι οι πολέμιοι του Διαφωτισμού τον 20ό αιώνα βρίσκονται αντιμέτωποι παραδόξως με την ίδια κατηγορία που εξαπολύουν κατά του τελευταίου: την εξίσωσή του με τον ολοκληρωτισμό.
Τα πολλά πρόσωπα και προσωπεία της ιδεολογίας της προόδου στον Διαφωτισμό, οι ετερόκλητες και αντιφατικές πραγματείες της Φιλοσοφίας της ιστορίας του 18ου αιώνα υποκρύπτουν ή μεταφράζουν σε θεωρητικό και επιστημονικοφανές ιδίωμα τα πολιτικά αιτήματα και διλήμματα μιας κοινωνίας που ακόμα ψάχνει τον προσανατολισμό της, την αγωνία του απρόβλεπτου και επισφαλούς κόσμου του εμπορίου, το πάθος και την ελπίδα των μεγάλων επαναστάσεων, τις "οδύνες", εν τέλει, του "θαυμαστού" κόσμου της νεωτερικότητας.